Tại các đô thị lớn trong cả nước hiện có khoảng 300 nghìn hộ dân đang sống trong nhà ở đơn sơ, thiếu kiên cố, trong đó có hơn 1 triệu căn nhà ở có diện tích dưới 30m² (dưới 7m²/người).
Theo một số liệu thống kê của Tổng LĐLĐVN và Bộ Xây dựng, dự báo, đến năm 2020, nhu cầu nhà ở cho người thu nhập thấp tại các đô thị lớn sẽ vào khoảng 1 triệu căn, nhưng hiện nay nguồn cung mới chỉ đáp ứng khoảng hơn 10 nghìn căn/năm. Trong khi đó, số liệu thống kê mới nhất cho thấy, hiện nay Việt Nam có 33,1% dân số, tương đương hơn 30 triệu người đang sinh sống tại các đô thị.
Trong đó, Hà Nội và Tp.HCM là 2 địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế lớn nhất cả nước, đồng thời đây cũng là 2 thành phố lớn thu hút một lượng lao động khổng lồ từ khắp nơi tới làm việc. Trong số này, một số lượng không nhỏ là những người từ nông thôn ra thành thị, kiếm sống tại các khu công nghiệp, khu đô thị với mức thu nhập thấp và không có nhà ở ổn định. Như vậy, việc đáp ứng nhu cầu về nhà ở cho số lao động này đang ngày càng trở nên cấp thiết và là mối quan tâm lớn của Nhà nước cũng như của toàn xã hội. Thậm chí nhu cầu nhà ở cho đối tượng này còn cấp thiết hơn nếu quy chiếu theo thống kê của Tổng LĐLĐ Việt Nam.
| Hiện chỉ có một phần rất nhỏ người thu nhập thấp tại đô thị và các khu công nghiệp có chỗ ở ổn định |
Theo đó, Việt Nam hiện chỉ có khoảng 20% lượng người lao động có chỗ ở ổn định, đáng chú ý có tới 80% công nhân làm việc tại các KCN đều phải ở thuê nhà trọ của tư nhân trong điều kiện chật chội, môi trường sống không đảm bảo vệ sinh, gây ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe, đời sống, tái sản xuất sức lao động cũng như đối mặt với nhiều nguy cơ: tình hình an ninh trật tự, an toàn xã hội không đảm bảo dễ nảy sinh tệ nạn xã hội; thiếu chỗ vui chơi, giải trí…
Ông Vũ Hồng Quang, Phó Trưởng ban Chính sách Kinh tế - Xã hội và Thi đua khen thưởng (Tổng LĐLĐ Việt Nam) nhận định, hầu hết các địa phương hiện nay đều đã có quy hoạch và chương trình phát triển nhà ở nói chung trong đó có NOXH, nhà ở dành cho công nhân, tuy nhiên công tác triển khai thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Chỉ tính trong giai đoạn từ năm 2010 - 2015, các địa phương đã đăng ký trên 110 dự án xây dựng nhà ở cho công nhân để phục vụ chỗ ở cho hơn 960.000 người lao động, tuy nhiên số dự án hoàn thành đưa vào sử dụng rất ít, trong khi nhu cầu về chỗ ở của công nhân, lao động ngày càng tăng.
Trong khi đó, việc phát triển các KCN hiện nay chủ yếu vẫn chỉ tập trung vào xây dựng các cơ sở sản xuất kinh doanh chứ chưa quan tâm đến việc xây dựng nhà ở và các công trình hạ tầng xã hội thiết yếu cho người lao động như: nhà ở, nhà trẻ, mẫu giáo, trường học, khu vui chơi giải trí... Do đó, phần lớn người lao động vẫn đang phải chấp nhận ăn ở trong điều kiện tạm bợ, nhếch nhác. Theo thống kê trên cả nước, trung bình chỉ có 1 doanh nghiệp/1 địa phương tự triển khai xây dựng hoặc đi thuê nhà ở cho công nhân
Có mặt tại hội thảo, dưới góc độ của doanh nghiệp tham gia xây dựng NOXH, ông Lê Quang Hiệp, Phó TGĐ Tổng Công ty Đầu tư phát triển nhà và đô thị phát biểu, thực tế một số địa phương hiện nay vẫn chưa thực sự nhiệt tình tham gia hoặc chỉ hưởng ứng theo phong trào chứ chưa có giải pháp, chính sách cụ thể như bố trí quỹ đất, hỗ trợ các nhà đầu tư để tạo sức hút với các doanh nghiệp tham gia xây dựng NOXH… Mặc dù theo quy định, mỗi dự án phải dành 20% diện tích đất cho NOXH tuy nhiên vị trí của các dự án vẫn chưa thực sự phù hợp với điều kiện sinh hoạt, đi lại của các đối tượng thụ hưởng…
Theo đánh giá, mặc dù Chính phủ đã ban hành một số cơ chế, chính sách phát triển loại hình nhà ở này nhưng cho đến nay, những chính sách này cũng bắt đầu bộc lộ những bất cập cần có sự sửa đổi, bổ sung thích hợp. Thêm nữa, việc triển khai gói hỗ trợ 30.000 nghìn tỷ đồng cũng có nhiều vấn đề vướng mắc, thủ tục phiền hà khiến tốc độ giải ngân ì ạch, chưa phát huy tác dụng như mong muốn. Nghịch lý là, đối tượng được mua NOXH phải có thu nhập dưới mức chịu thuế là 9 triệu đồng/tháng nhưng với phía ngân hàng, đây lại là đối tượng khó có khả năng trả nợ với mức giá bán tại các dự án nhà ở như hiện nay.
Ngoài ra, theo ông Trần Ngọc Hùng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, vẫn còn một rào cản nữa trong việc phát triển nhà ở cho người thu nhập thấp tại các đô thị và các KCN, đó là Luật Nhà ở 2014 đã quy định rất rõ các hình thức huy động vốn để phát triển NOXH, mà trong đó có một nguồn vốn quan trọng từ ngân sách Nhà nước. Thế nhưng do không có quy định cụ thể, nhất là từ nguồn ngân sách Nhà nước của Trung ương và địa phương nên nguồn vốn này không ổn định và tùy thuộc vào kinh phí phân bổ của mỗi địa phương.
Cũng vì những lý do trên, đã có nhiều người kiến nghị nên nghiên cứu phương án trích % GDP cho việc phát triển nhà ở (giống như quy định dành % cho nghiên cứu khoa học); hoặc có thể dành ngân sách Nhà nước cố định 5 năm hoặc thường niên để phát triển loại hình nhà ở này.
