- Phòng thờ và Ban thờ là gì?
- Trên ban thờ trong một gia đình thường thờ những ai, và gồm mấy bát hương?
Phạm Hồng Hạnh (Hà Đông, Hà Nội).
Tôi sinh năm 1973 nhờ chuyên gia tư vấn giúp tôi một số vấn đề giúp ngôi nhà hoàn thiện thêm về nội thất. Ngôi nhà tôi vừa xây hướng chính Bắc, cửa chính nhìn về chính Bắc, phòng khách có đặt ban thờ Phật bà nằm ở phía bên trái nhà, dưới ban thờ Phật tôi đặt ban thờ ông Thần tài và ông Địa, còn ở chính cửa phòng là ban thờ gia tiên, vị trí thấp hơn ban thờ Phật. Cả ba ban thờ đều nhìn ra cửa chính hướng Bắc. Vậy xin chuyên gia cho biết, tôi thờ tự như thế đã đúng chưa, nếu chưa được thì tôi nên sắp đặt lại thế nào cho hợp lý?
Phạm Minh Hạnh (La Gi Bình Thuận)
Trả lời
Với kinh nghiệm trong 15 năm làm nghề kiến trúc, thiết kế nhà ở - nhà thờ cho hàng trăm gia chủ cùng với với trải nghiệm thực tế đi chỉnh sửa lại phòng thờ - ban thờ theo phong thủy, tôi xin trả lời tổng quát các vấn đề thắc mắc của hai độc giả trên như sau:
Ở các nước phương Đông, phong tục và tập quán thờ cúng đã tồn tại từ khá lâu đời. Ngôi nhà xưa thường xây theo lối kiến trúc 3 gian hoặc 5 gian với phòng thờ được đặt ở gian chính giữa và đây cũng là không gian tiếp khách, uống trà. Ngày nay, do đất đai hạn hẹp, hầu hết người dân ở nhà phân lô, nhà biệt thự do đó thường có một khôn gian riêng để bố trí phòng thờ. Vậy thời nay, nguyên lý phòng thờ và ban thờ như thế nào, thờ cúng tiến hành ra sao, có điểm gì khác so với không gian thờ cúng thời cha ông ngày trước?
Tại sao lại có việc thờ cúng?
Có lẽ điều đầu tiên cần đề cập là phong tục thờ cúng vì sao lại xuất hiện? Xét về mặt tâm linh, cai quản phần đất của một ngôi nhà là các quan Thần linh, theo đó nếu đất ở không có các quan Thần linh cai quản hoặc các quan đó không thiêng thì lô đất dễ bị các “vong” vãng lai chiếm giữ. Khi chúng ta lập ban thờ, thờ các quan ngự tại lô đất này thì các “vong” vãng lai sẽ không vào quấy nhiễu được. Điều này cũng tương tự như trần gian, khi nhà có chủ ở thì sẽ không có người lang thang nào được phép vào, còn nhà mà để hoang thì nghiện cũng vào – khóa cửa hỏng thì có khi dân lang thang vào ngủ - đạo chích ghé thăm... Ngoài ra, ban thờ là nơi để con cháu tưởng nhớ tới gia tiên, những người trong dòng tộc khi về thắp hương còn biết tới tổ tiên ông bà mình là ai…
 |
| Lập bàn thờ để tưởng nhớ ông bà tổ tiên là một trong những nét văn hóa của người Việt |
Ban thờ cũng là nơi để các gia đình giáo dục thế hệ con cháu biết báo hiếu tổ tiên, giáo dục về cội nguồn, lòng hiếu thảo, sống có lễ nghĩa. Làm người là phải có hiếu và biết báo hiếu, báo hiếu hàng đầu là báo hiếu gia tiên, trong đó có việc chăm lo mộ phần và thờ cúng gia tiên sao cho đúng; tiếp theo là phải biết chăm sóc ông bà – bố mẹ - anh chị em trong gia đình mình. Thế nên Phật có dạy rằng “tu đâu không bằng tu tại gia” tức là việc báo hiếu trước rồi mới tu chợ, tu chùa.
Phòng thờ và Ban thờ là gì?
Phòng thờ là chỉ không gian đặt ban thờ và chỉ dành riêng cho việc cúng bái – tế lễ. Còn ban thờ là nơi đặt bát hương, đồ thờ cúng, tế lễ. Theo tâm linh thì phòng thờ chính là không gian làm việc, là nơi ngự của “người âm”. Như vậy, ban thờ cũng giống như bàn làm việc – là nơi ăn – là nơi nghỉ ngơi của “người âm”. Khi chúng ta đặt ban thờ - bát hương – đồ thờ cúng, rồi thắp hương thì những người âm sẽ mặc định đó là không gian dành cho họ. Cũng giống như trên trần gian, khi một tòa nhà vừa mới xây xong, chúng ta gắn biển các phòng ban: phòng chủ tịch hội đồng quản trị, phòng tổng giám đốc, phòng kế toán, phòng kinh doanh… Như vậy khi mọi người chuyển đến chỗ làm việc, phòng ai người đó ngồi, chủ tịch vào phòng chủ tịch, tổng giám đốc vào phòng tổng giám đốc... Mỗi phòng đều phải có những đồ dùng, vật dụng như bàn ghế ngồi làm việc… Nếu phòng mà để trống không, không có đồ đạc thì đương nhiên chủ nhân có đi vào thì lại phải đi ra. Tương tự như vậy, nếu phòng chỉ đặt ban thờ mà không có bát hương + đồ thờ cúng thì “người âm” dù có vào họ cũng không ngự. Nếu cốt trong bát hương ghi sai, ví dụ bát hương thờ gia tiên thì lại ghi của các quan, hay vị trí đặt bát hương các quan thì lại đặt nhầm là bát của bà cô ông mãnh – cô cậu như vậy thì gia tiên và bà cô ông mãnh cũng sẽ không được ngự trên ban thờ.
Vậy trên ban thờ trong một gia đình, thông thường sẽ thờ những ai và thờ mấy bát hương? Các cụ có câu "đất có Thổ công, sông có hà bá". Thông thường, một gia đình người Việt thường thờ cúng các quan là: Thổ Công, Thổ Địa, Long Mạch, Táo Quân, Thần Đất, Ngũ phương, Ngũ thổ, Phúc đức Tôn thần, Ngài Tiền hậu địa chủ tài thần. Tiếp theo là thờ các vị: Gia tiên tiền tổ cụ kỵ ông bà và Bà cô - Ông mãnh, cô cậu, huyền cô, huyền cậu của dòng tộc mình. Như vậy, ban thờ mỗi nhà sẽ gồm 3 bát hương. Bát hương ở giữa to nhất – cao nhất là thờ các quan, bát bên phải - khi đứng nhìn vào ban thờ là thờ Gia tiên tiền tổ cụ kỵ ông bà, còn bát bên trái – khi đứng nhìn vào ban thờ là để thờ “Bà cô, ông mãnh, cô cậu, huyền cô, huyền cậu”.
Một số gia đình chỉ đặt một bát hương duy nhất trên ban thờ hoặc nhiều nhà là con thứ nên cũng chỉ đặt một bát hương thờ các quan Thần Linh. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của tôi, tốt nhất nên thờ đầy đủ 3 bát hương. Vì vào tuần rằm, lễ tết, giỗ chạp, khi cúng mọi người thường mời đầy đủ các vị về, nếu chỉ có một bát hương sẽ dẫn đến tình trạng không đúng ngôi thứ - chồng lấn lên nhau. Bát hương của các quan thì đương nhiên gia tiên không thể ngự cùng, cũng như trong một công ty, nhân viên không thể vào phòng lãnh đạo để làm việc. Như vậy, nếu chỉ có một bát hương thì khi về gia tiên sẽ không có chỗ ngự. Dù là con thứ hay con trưởng cũng đều được gia tiên cho lộc, nếu con thứ không đặt đủ bát hương thì cũng như trong nhà không bố trí chỗ ngủ, nghỉ cho bố mẹ khi lên chơi...
Nhà có cả ban thờ Phật và ban thờ thần tài thì nên bố trí ra sao?
Ban thờ Phật nên bố trí ở vị trí cao nhất nếu nhà đặt nhiều ban thờ. Bàn thơ Phật cũng như các Quan thần linh và Gia tiên nếu hướng ra cửa chính là hợp lý, tuy nhiên cần lưu ý là ban thờ phải đặt dựa vào bức tường, không đặt chỗ vách lửng hay vách có ô thoáng. Vị trí đặt ban thờ phải là chính ngôi chính diện, như trường hợp bạn đọc ở trên đặt ban thờ Phật ở góc nhà là chưa hợp lý. Nếu có tâm thờ Đức Phật thì nên tôn cấp lập thờ, đặt ban thờ Phật ở trên cao, rồi tiếp đến là ban thờ các Quan và gia tiên ở phía dưới. Ngoài ra, cũng phải chọn vị trí đặt khu ban thờ sao cho ở chính ngôi và đăng đối với không gian của phòng.
Trong khi đó, ban thờ ông thần tài và ông địa thì phải đặt ở vị trí gần cửa ra vào để chọn được cung vị hợp lý về công năng và vượng khí theo phong thủy. Nếu nhà chỉ ở mà không kinh doanh gì, không bán hàng hay làm văn phòng công ty thì tốt nhất không nên đặt ban thờ thần tài và ông địa. Vì theo tín ngưỡng, đây là những vị thần mời và đón khách hàng nhưng gia chủ lại không kinh doanh thì có thờ cũng không có tác dụng. Trường hợp của anh Phạm Minh Hạnh, theo anh mô tả, nhà anh ở cách mặt đường đến vài chục mét, phòng khách giáp sân và không kinh doanh, buôn bán gì nên không cần đặt ban thờ thần tài, ông địa. Ngoài ra nên lưu ý, việc bố trí vị trí và hướng các ban thờ trên ban đã đúng và đã đủ chưa, việc thờ cúng vào các ngày quan trọng ra sao cũng có ảnh hưởng phần nào tới tài lộc của gia chủ.
Chuyên gia PT Hoàng Trà
(Theo Gia đình & Xã hội)
