Nhóm lợi ích làm băng hoại môi trường kinh doanh bất động sản

Không ít người từng bỏ phiếu bầu bà Nga vào vị trí đại biểu Quốc hội đã vô cùng bất ngờ trước tin bà Nga bị bắt vì phạm vào tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo điều 139 Bộ luật Hình sự . Cụ thể , kết quả xác minh ban đầu từ cơ quan công an, từ 2008 đến nay, dự án xây dựng khu nhà CT5 và HH2 tại B5 Cầu Diễn, Hà Nội chưa được UBND thành phố Hà Nội phê duyệt điều chỉnh quy hoạch, chưa cấp giấy phép xây dựng, nhưng bà Châu Thị Thu Nga và đồng sự tại Housing Group đã tự lập mô hình, ký hiệu, vị trí, diện tích các căn hộ, rồi sử dụng để ký 752 hợp đồng góp vốn và thu hơn 377 tỉ đồng của nhà đầu tư, đến nay không còn khả năng chi trả.

Việc công khai, minh bạch quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất sẽ góp phần hạn chế tham nhũng và lợi ích nhóm. Ảnh: HẢI NAM

Từ trước đến nay, lãnh đạo các doanh nghiệp bất động sản dính dáng đến pháp luật không phải là ít. Nhưng câu hỏi đặt ra là, vì sao bà Nga và các đồng sự có thể ung dung vi phạm pháp luật trong một thời gian rất dài. Nằm ngay tại thủ đô Hà Nội, lô đất xây dựng dự án của bà Nga rộng hàng ngàn m2, không lẽ các cơ quan quản lý nhà nước lại không biết? Luật Đất đai, Luật Xây dựng và các văn bản hướng dẫn đã quy định rõ, công trình xây dựng đến lúc nào thì chủ đầu tư mới được huy động vốn. Như vậy chỉ có sự lơ là, thậm chí làm ngơ của các cơ quan chức năng mới có thể giúp doanh nghiệp vi phạm trong quá trình dài như vậy. Trong khi đó, người dân nếu chỉ xây thêm một tầng không phép, là thanh tra xây dựng đã có mặt ngay để can thiệp.

Thực tế thị trường bất động sản ở Hà Nội, cũng như nhiều địa phương khác ghi nhận không ít dự án có kết cục tương tự như dự án của bà Nga. Sau khi huy động được vốn của người dân, chủ đầu tư âm thầm biến mất, để lại dự án dang dở, nợ nần cho người dân.

Trên bình diện rộng hơn, những dự án kiểu như dự án của bà Nga đã tước đoạt cơ hội của những doanh nghiệp chân chính, làm băng hoại môi trường kinh doanh để tạo ra cái gọi là nhóm lợi ích và tham nhũng.

Về mối quan hệ thân hữu ở Việt Nam, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan từng kể rằng, bà biết nhiều lãnh đạo tỉnh lập công ty sân sau cho con cái, người thân quản lý rất tinh vi. Họ thỏa thuận với lãnh đạo tỉnh khác, bà kể, anh cho tôi trúng thầu con đường này ở tỉnh anh; đổi lại tôi sẽ cho công ty của con anh trúng thầu ở tỉnh tôi. “Hiện tượng này đang ngày càng trở nên phổ biến. Điều đó tước đoạt đi rất nhiêu cơ hội kinh doanh của các doanh nghiệp tư nhân khác”, bà nói.

Trên đây chỉ là một vài câu chuyện nhỏ về mối quan hệ giữa chính quyền và doanh nghiệp thân hữu. Mối quan hệ đó được Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng (trong một đề tài nghiên cứu được công bố hồi tháng 4/2013) nhìn nhận, xung quanh một số nhân vật chủ chốt có vai trò quan trọng trong các quyết sách về kinh tế của Nhà nước đã thấp thoáng sự hiện diện của các doanh nhân thuộc các loại hình doanh nghiệp khác nhau.

Nhóm thân hữu manh nha này có quan hệ hai chiều trong việc quan chức dàn xếp để doanh nghiệp nhận được ưu đãi, ngược lại, doanh nghiệp hoặc là đóng góp vào sự phát triển của địa phương để làm nổi bật thành tích của quan chức, hoặc là cung cấp cho bản thân quan chức các phương tiện để có thể lên những nấc thang cao hơn, để lo lót, chạy chọt khi doanh nghiệp phạm sai lầm và là “nhà tài trợ” cho những người thân của quan chức. Đã xuất hiện hiện tượng các doanh nghiệp bao cấp cho một số quan chức hoặc người thân của họ các dịch vụ như chơi golf, du học, du lịch.

Một báo cáo của chương trình phát triển Liên hiệp quốc tại Việt Nam (UNDP) năm 2014 cho biết, hầu như không có sự biến đổi tích cực nào trong ba năm từ 2011 đến 2013 về mức độ công khai, minh bạch quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và khung giá đền bù thu hồi đất. Có tới 8 trong 10 người được hỏi không được biết đến quy hoạch/kế hoạch sử dụng đất tại địa phương. Có nơi chỉ có 1,6% số người được hỏi được biết đến quy hoạch/kế hoạch sử dụng đất. Chính việc mập mờ thông tin đất đai là cơ hội cho những người có chức quyền liên quan trong bộ máy hợp tác với các doanh nghiệp sân sau của mình .

Trao đổi với TBKTSG gần đây, một quan chức trong một ủy ban của Quốc hội nói: “Giờ ở Việt Nam đã hình thành tầng lớp các đại gia là hiện thân của chủ nghĩa tư bản thân hữu. Họ tận dụng được thời cơ, khiếm khuyết trong hệ thống pháp luật, tận dụng được thời điểm lịch sử, và Nhà nước thì buông quản lý”. Ông cho rằng, dù có trở nên giàu có, nhưng những doanh nhân như thế “không phải tài ba gì”. Cách kiếm tiền bằng quan hệ rõ ràng đang làm thui chột tinh thần kinh doanh và nuôi dưỡng tham nhũng. Nhận xét đó chắc mới chỉ phản ánh được một phần thực tế ở Việt Nam.