Chiều ngày 24/6, Sở KH&ĐT TP. Hà Nội đã có văn bản giải thích về việc thành phố đồng ý đổi khoảng 700ha đất lấy 5 tuyến đường tại nội đô. Dù Sở khẳng định việc đầu tư những tuyến đường này đảm bảo công khai, minh bạch và tuân thủ pháp luật nhưng giải thích đưa ra vẫn chưa đủ sức trấn an dư luận.
Chủ trương đã có từ lâu
Văn bản do Phó Giám đốc Sở KH&ĐT Vũ Duy Tuấn ký xác nhận Hà Nội sẽ đồng ý cho xây dựng 5 tuyến đường theo hình thức BT (xây dựng - chuyển giao), đổi lại nhà đầu tư sẽ được giao khoảng 700ha đất tại nhiều khu vực.
Văn bản nêu: "Đây là các dự án đã được nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2009 đến 2015, đã được UBND TP. Hà Nội báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ đồng ý chủ trương thực hiện theo hình thức BT và cho phép chỉ định nhà đầu tư đàm phán trực tiếp hợp đồng BT".
Cũng theo Sở KH&ĐT TP. Hà Nội, vì gặp khó khăn về ngân sách, cân đối nguồn vốn nên từ năm 2016, Hà Nội đã có chủ trương huy động nguồn lực xã hội để đầu tư hạ tầng, ưu tiên đầu tư dự án trọng điểm theo hình thức BT. Các dự án BT được thực hiện đều tuân thủ theo những quy định của Nghị định 15/2015 về đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP). Các cơ quan chuyên môn đã thẩm định kỹ báo cáo nghiên cứu khả thi của các dự án, tính toán quỹ đất giao cho nhà đầu tư theo phương án có giá trị cao nhất...
Đặc biệt, theo Sở KH&ĐT TP. Hà Nội, với những dự án làm đường trên, diện tích đất được giao chỉ để nhà đầu tư lập nghiên cứu quy hoạch (!?) và họ chỉ được khai thác một phần diện tích đất đó. Văn bản của Sở này nêu: "Thực tế, bình quân nhà đầu tư chỉ được khai thác khoảng 26% tổng diện tích đất được giao để hoàn vốn cho công trình BT".
Dự án đường trên cao Vĩnh Tuy - ngã tư Sở. Ảnh: TP
Còn nhiều băn khoăn
Sở KH&ĐT TP. Hà Nội đưa ra lý giải nhưng không đủ để dư luận cảm thấy an lòng. Các chuyên gia đề nghị Hà Nội xem xét lại việc này. Bởi việc đầu tư theo hình thức BT còn nhiều lỗ hổng, dễ bị lợi dụng để "nhóm lợi ích", "cánh hẩu" thâu tóm đất đai. Trong năm 2017, Thanh tra Chính phủ cho hay, có đến 14 trong tổng số 15 dự án đổi đất lấy hạ tầng được chỉ định thầu. Có trường hợp tính sai chi phí đầu tư khiến tổng vốn đầu tư tăng cao, gây thiệt hại cho Nhà nước hàng nghìn tỷ đồng...
Giám đốc đào tạo Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, TS Huỳnh Thế Du nói thẳng: "Quan điểm của tôi là không nên đổi đất lấy hạ tầng mà nên chia ra thực hiện thành hai quá trình. Đất phải đem đi đấu giá. Còn hạ tầng thì lấy tiền đấu giá đất để xây. Về bản chất, Nhà nước vẫn lấy vốn ngân sách để làm đường nhưng cách làm này sẽ hiệu quả hơn, minh bạch hơn. Chứ đầu tư theo hình thức BT như cách Việt Nam đang thực hiện thì rất không minh bạch, tạo ra nhiều hệ lụy".
Theo vị này, hình thức đầu tư BT thực chất là phương thức "hàng đổi hàng" dễ khiến Nhà nước thiệt hại hai lần. Nhà nước mua hàng (con đường) của một người bán và bán tài sản của mình cho một người mua (đất). Theo kết quả kiểm toán, nhiều dự án BT khi triển khai xong đã bị đội giá, trong khi quỹ đất để thanh toán thường bị đẩy giá xuống.
TS Huỳnh Thế Du cảnh báo: "Tôi có thể nói thẳng là những người liên quan đến các dự án BT rất có lợi. Và tình trạng "bôi trơn, tham nhũng" rất dễ xảy ra. Điều này không chỉ làm tài sản đất đai nhà nước thất thoát mà còn khiến niềm tin vào Nhà nước của công dân giảm sút".
